Καπετάνιοι της μοίρας μας και ποιητές των στιγμών μας
Χαίρετε. Το 1865 ο αμερικάνος ποιητής Walt Whitman έγραψε ένα μεταφορικό ποίημα με τίτλο «O Captain! My Captain!»[1] προς τιμήν του προέδρου των ΗΠΑ και νικητή του αμερικάνικου εμφυλίου Λίνκολν. Είναι ένα εκπληκτικό ποίημα γεμάτο δύναμη, εναλλαγή συναισθημάτων και διέπεται ολόκληρο από την τραγική ειρωνεία της δόξας που όμως δεν καρπώνεται εξαιτίας του θανάτου. Την ώρα που το πλοίο και το πλήρωμα εισέρχονται θριαμβευτικά στο λιμάνι, μετά από ένα ταξίδι γεμάτο κινδύνους και γίνονται δεκτοί με επευφημίες από το πλήθος, ο πρωτεργάτης αυτής της δόξας, ο καπετάνιος κείται νεκρός στο κατάστρωμα.
Τι τραγική ειρωνεία, αλήθεια! Να έχεις γυρίσει τον κόσμο, να έχεις γνωρίσει κινδύνους, να θαλασσοπνίγεσαι και την θριαμβευτική σου επιστροφή να μην είσαι ζωντανός να την γευτείς ως το μεδούλι. Αυτό τι σημαίνει; Να μην ανοίξεις τα πανιά σου, να μην γίνεις ο καπετάνιος της μοίρας σου, να μην παλέψεις με τα κύματα της ζωής και να αναλάβεις τις ευθύνες σου; Διάολε, όχι και πάλι όχι! Ο θάνατος θα σε βρει. Είτε σε ένα κρεβάτι, φοβισμένο πλάσμα που στους αέρηδες έτρεχες να κρυφτείς στα καταφύγια σου, είτε σε κάποιο ταξίδι που ανέλαβες να κάνεις με όρτσα τα πανιά σου. Carpe diem. Άδραξε τη μέρα άνθρωπε μου. Άδραξε την σαν το κορμί που λαχτάρησες τόσο. Κάντην δική σου.
«O Captain! My Captain!» και carpe diem. Δυο εμβληματικές φράσεις που ο νεαρός καθηγητής αγγλικής λογοτεχνίας John Keating προσπάθησε λόγω και έργω να καταστήσει κτήμα των μαθητών του σε μια συντηρητική ακαδημία, στο υπέροχο έργο «Ο κύκλος των χαμένων ποιητών» γυρισμένο το 1989 με τον μακαρίτη Robin Williams σε έναν ρόλο ζωής. Στο τέλος, όπως συμβαίνει συνήθως και στη ζωή το σύστημα τον απέρριψε. Να βάζεις τους μαθητές να ζουν την ποίηση, να μετατρέπουν τις λέξεις σε πράξεις γεμάτες σάρκα και ζωή είναι επικίνδυνο. Καλύτερα η πεπατημένη. Άψυχο σώμα το ποίημα ή το κείμενο και οι μαθητές να το τεμαχίζουν με λυσάρια και οδηγίες.
Η τελευταία σκηνή[2] είναι συγκλονιστική. Καθώς ο νεαρός καθηγητής αποχωρεί από την τάξη του και τη θέση του έχει πάρει ο αναχρονιστικός διευθυντής, οι μισοί μαθητές του σηκώνονται στο θρανίο και τον αποχαιρετούν με τη φράση «O Captain! My Captain!» και οι άλλοι μισοί μένουν σκυφτοί πάνω από τα βιβλία. Για μένα αυτή η σκηνή έχει δυο αναγωγές. Η πρώτη αφορά το σύνολο. Υπάρχουν οι λίγοι, αυτοί που ξεφεύγουν από κανόνες και τυποποιήσεις. Μην έχετε καμιά αμφιβολία ότι έχουν τη γνώση και τους είναι απείρως πιο εύκολο να πάνε με κανόνες και τα επιβαλλόμενα πρέπει. Έλα όμως που η ζωή, η κοινωνία προχώρησε από το πείσμα, το αίμα και την τρέλα των λίγων. Απλά ερχόμαστε οι υπόλοιποι να χτίσουμε πάνω στους νέους κόσμους που αυτοί ανακάλυψαν.
Η δεύτερη αναγωγη αφορά στην ανθρώπινη ζωή. Τη δικιά μας ζωή αν θέλετε. Από τη μια ο νεαρός καθηγητής που αντιπροσωπεύει τα θέλω και τα όνειρά μας, το σιγοψιθυριστό carpe diem και από την άλλη ο γηραιός καθηγητής που ενσαρκώνει όλα τα όρια και τα πρέπει μας και οι μαθητές τις στιγμές μας. Τις θαρραλέες που σηκώσαμε κεφάλι σε όλα και όλους ακόμα και σε στον ίδιο τον εαυτό μας και απο την άλλη τις πιο φοβισμένες μας, που σκύψαμε το κεφάλι ψάχνοντας επί ματαίω λύση σε εγχειρίδια. Καμία δεν απορρίπτω, ανθρώπινες και οι δυο. Στο τέλος της ημέρας, μπορούμε να γίνουμε οι καπετάνιοι της μοίρας μας και οι ποιητές των στιγμών μας. Ή και όχι.
Ω Καπετάνιε! Καπετάνιε μου! Στάσου όρθιος και άκου τις καμπάνες
Στάσου όρθιος- για σένα η σημαία κυματίζει, για σένα η σάλπιγγα ηχεί
Για σένα οι ανθοδέσμες και τα μετάξινα στεφάνια – για σένα στις ακτές μαζεύονται τα πλήθη
Τα σέβη μου.
Λουκάς Αναγνωστόπουλος
[1] https://www.poetryfoundation.org/poems/45474/o-captain-my-captain, για όποιον ενδιαφέρεται για την αγγλική έκδοση, μεταφρασμένοι στίχοι υπάρχουν επίσης στο διαδίκτυο
[2] https://www.youtube.com/watch?v=j64SctPKmqk
Μου αρέσει η γραφή και η έννοια της παρέας. Οι στιγμές που μοιράζεσαι, οι λέξεις που γίνονται ιδέες και αισθήματα. Οι άτακτες ερριμμένες σκέψεις μου μετατρέπονται σε λέξεις με την ελπίδα ότι ιδέες που μοιράζονται δεν πεθαίνουν ποτέ.
