Το ηθικό χρέος ως θεμέλιο ανασυγκρότησης. Τα πως και τα γιατί μιας δύσκολης επιλογής
Χαίρετε. Είμαστε στον Φλεβάρη, ο χειμώνας βαρύς ακόμη αλλά αχνοφαίνονται σημάδια της Άνοιξης. Μου θυμίζει λίγο τη χώρα μας και την κοινωνία. Όσοι επιβίωσαν από την βαρυχειμωνιά της κρίσης και τα ερείπια, ανθρώπινα και υλικά, που άφησε πίσω της καλούνται να χτίσουν κάτι από την αρχή. Γιατί κακά τα ψέματα, αν πάμε να μπαλώσουμε τα ερείπια με κουρελούδες σε λίγο καιρό πάλι για τα ίδια θα μιλάμε. Μην φοβάστε, δεν θα σας μιλήσω για οικονομικά και πολιτική, αλλά για ένα θεμέλιο που τόσο μας έλειψε και χωρίς αυτό κρίνω ότι ανοικοδόμηση δεν μπορεί να επιτευχθεί. Μιλάω για το ηθικό χρέος.
Δεν θα αποπειραθώ να δώσω ορισμό. Καλύτερα να δώσω ιστορικά παραδείγματα τι σημαίνει ηθικό χρέος απέναντι σε πατρίδα, σε εαυτό και αποστολή και στο σύνολο. Αντίστοιχα θα μιλήσω για τον Λεωνίδα και τους τριακόσιους του, τον Βυζαντινό ιστοριογράφο Μιχαήλ Δούκα και τον νεοϋορκέζο αστυνομικό Φράνκ Σέρπικο. Ύστερα από αυτό το χωροχρονικό ταξίδι θα προσγειωθούμε στο σήμερα και στα καθ’ ημάς.
Αρχές Σεπτέμβρη του 480 π.Χ. Ακόμα καλοκαιράκι στον Λαμιακό κάμπο και ίσα που νιώθεις μια ψυχρούλα το βράδυ από τους βουνίσιους αέρηδες. Σε μια σταλιά τόπο, αποφάσισε ο Λεωνίδας με τους τριακόσιους να θυσιαστεί. Γιατί το ήξερε καλά ότι κάποιες μέρες θα βάσταγε μπροστά στο περσικό στράτευμα. Είναι σχεδόν ασύλληπτο. Βάζεις τον εαυτό σου και την ομάδα σου να θυσιαστούν για να δώσεις, μια, δυο λίγες μέρες περισσότερο στην πατρίδα να ετοιμαστεί.
Κάθε ανάσα που παίρνεις μαχόμενος για αυτήν, κάθε πληγή που αντέχεις , είναι ανάσα για την πατρίδα. Ηθικό χρέος απέναντι στην πατρίδα λοιπόν. Η δικιά σου ηρωική ήττα, λίπασμα για τον επόμενο θρίαμβο της πατρίδας. Αυτό το ψυχρό αεράκι αντίστασης του Καλλίδρομου, το πήρε ο μέγιστος Αλεξανδρινός και σε δυο γραμμές το όρισε να στέκει λαμπερό σαν μάρμαρο παριανό στις ζωές και στις ψυχές των ανθρώπων. «Τιμή σ’ εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες». Μεγάλη υπόθεση να ξέρεις να ορίζεις τις δικές σου Θερμοπύλες σε σχέση με σένα και την πατρίδα. Ακόμα μεγαλύτερη να ξέρεις να τις φυλάς ως το τέλος.
Κωπηλατούμε στο Αιγαίο και στον χρόνο και φτάνουμε στη Λέσβο το 1462 μ.Χ. Εκεί ζει ο βυζαντινός ιστοριογράφος Μιχαήλ Δούκας που μας άφησε παρακαταθήκη την σπαρακτική αφήγηση της άλωσης της Πόλης. Όμως η μεγαλύτερη του παρακαταθήκη είναι άλλη. Καθώς αρχίζει η πολιορκία της Μυτιλήνης από τους Τούρκους, ο Δούκας συνεχίζει τη συγγραφή της ιστορίας. Οι τελευταίες λέξεις της ιστοριογραφίας του κόβονται απότομα.
Είναι αδιανόητο διάολε. Τον σκότωσαν ή τον αιχμαλώτισαν καθώς εξιστορούσε την πολιορκία της ίδιας της πόλης που ζούσε. Τις τελευταίες ώρες του, δεν κοίταξε να φάει, να κάνει έρωτα, να προσευχηθεί ή οτιδήποτε θα ανακούφιζε την αγωνία του. Ηθικό χρέος απέναντι στην αποστολή σου και στις επόμενες γενιές. Πιστός μέχρι τέλους στην εξιστόρηση και στο χρέος να μάθουν οι επόμενοι.
Διασχίζουμε τον ατλαντικό και φτάνουμε στο 1970 στα στενά του Μπρούκλιν και του Μπρόνξ. Ο Φράνκ Σέρπικο, αστυνομικός της Νέας Υόρκης αγανακτισμένος από την εκτεταμένη διαφθορά της τοπικής αστυνομίας και την κάλυψη της από την ηγεσία πολιτική και υπηρεσιακή, αποφασίζει να μιλήσει στους New York Times. Η συνέχεια ήταν καταιγιστική (αξίζει να δείτε τη συγκλονιστική ομώνυμη ταινία με πρωταγωνιστή τον Αλ Πατσίνο και μουσική Μίκη Θεοδωράκη) καθώς οι Αμερικάνοι μαθαίνουν για το πέπλο ανομίας και συγκάλυψης της αστυνομίας της Νέας Υόρκης. Ο ίδιος ο Σέρπικο γίνεται ο απόκληρος και τραυματίζεται σοβαρά σε μια έφοδο, στην οποία πιθανώς ήταν παγιδευμένος από τους «δικούς» του συναδέλφους. Μια ζωή έζησε με τα τραύματα στο κορμί και στην ψυχή να τον ακολουθούν.
Το ηθικό χρέος απέναντι στις αρχές της δικαιοσύνης , της τήρησης των νόμων και της εμπιστοσύνης του κοινωνικού συνόλου στη λειτουργία των θεσμών απέναντι στις δράσεις και την παρανομία των «δικών» σου. Δεν είπε «και τι να κάνω τώρα;», «είναι οι δικοί μου, θα τους καλύψω, να παίρνω ήσυχα τον μισθό μου». Τα έβαλε με ένα ολόκληρο σύστημα και κατέστρεψε τη ζωή του. Όμως ως τα σήμερα η πιο έντιμη αστυνομία στις ΗΠΑ είναι αυτή της Νέας Υόρκης.
Φτάνουμε στα καθ’ ημάς. Καμιά τεχνολογική πρόοδος, καμιά αναδιάρθρωση της οικονομίας ή μεταρρύθμιση στην παιδεία δεν αρκεί από μόνη της να στήσεις ξανά τη χώρα και την κοινωνία στα πόδια της. Ηθικό χρέος καλοί μου. Να ορίζεις τις Θερμοπύλες σου, να μένεις πιστός στην αποστολή σου και στο χρέος απέναντι σε κοινωνία και χώρα, ακόμα και αν αυτό σημαίνει σύγκρουση με τους «δικούς σου» υπηρεσιακά, οικογενειακά και ιδεολογικά. Δεν είναι εύκολο, δεν θα εμπεδωθεί σαν λογική και πρακτική άμεσα. Δεν υπάρχει όμως άλλος δρόμος για να σταθούμε ατομικά και συλλογικά στο ρευστό μέλλον που έρχεται καλπάζοντας.
Τα σέβη μου.
Λουκάς Αναγνωστόπουλος
Μου αρέσει η γραφή και η έννοια της παρέας. Οι στιγμές που μοιράζεσαι, οι λέξεις που γίνονται ιδέες και αισθήματα. Οι άτακτες ερριμμένες σκέψεις μου μετατρέπονται σε λέξεις με την ελπίδα ότι ιδέες που μοιράζονται δεν πεθαίνουν ποτέ.
